رسانه های جدید نوکیسه گی را گسترش دادند: ببین! من هم اینجا هستم!

این مطلب در شماره اول ماهنامه جامعه پویا ، مورخ شهریور 1394 منتشر شده است:

تورشتاین وبلن در کتاب نظریه طبقه تن‌آسان، اصطلاح « مصرف تظاهر‌آمیز» را بکار برد. این اصطلاح برای توصیف کسانی بکار برده شد که به تازه‌گی به ثروتی دست یافته‌اند و در تلاش‌اند تا با مصرف کالاهای لوکس، ورود و تعلق خود را به طبقه اجتماعی جدید اعلان عمومی کنند. آنچه در مصرف تظاهرآمیز محوری محسوب می شود همانا « نمایش» و « به رخ کشیدن» است. منظور آنکه، همه چیز نه در عمق بلکه در سطح اتفاق می‌افتد.

آنچه در پس ویترین می‌گذرد با آنچه در داخل آن دیده می‌شود متفاوت است. در برخی از متون انگلیسی در توصیف این نوع مصرف از اصطلاحات مترادف با فریبکاری هم استفاده می شود. منظور آن است که در اینجا چیزی اصیل و ریشه دار نیست. اگر بخواهیم از اصطلاح تحرک اجتماعی کمک بگیریم باید بگوییم که فرد نه به شکل تدریجی، بلکه سریع چند پله نردبان تحرک اجتماعی را طی است. به تعبیری، او بنا به اتفاقات خانوادگی(همچون ارث)، التهابات اقتصادی و یا فرصت طلبی شخصی و استفاده از روابط به جای ضوابط، به موقعیت جدید پرتاب شده است. به همین دلیل و برای آنکه تأیید اجتماعی سایر اعضای طبقه جدید را کسب کند مجبور می شود آنی بنماید که در درون خالی از آن است. فرد نوکیسه، وقتی به کسانی نگاه می کند که پشت سر او هستند، یعنی هنوز در ردیف های پایین نردبان تحرک اجتماعی بسر می برند مباهات و فخر فروشی می کند ولی وقتی به کسانی نگاه می کند که در موقعیت جدید در کنار او هستند نگران می شود. به هر حال تغییر سریع موقعیت، می تواند به آنومی و همچنین احساس ناآرامی منجر شود. او باید اثبات کند که « من از آنها نیستم، من جزو اینها هستم». فرایند جامعه پذیری(Socialization) فرایندی زمان‌بر است. افراد به تدریج مهارت های زندگی در گروه یا جامعه را فرا می گیرند. فرایند جامعه پذیری مجدد(Re-socialization) نیز این چنین است. فرد نوکیسه فرصت جامعه پذیری مجدد را نیافته است چون به موقعیت جدید پرتاب شده است. به همین دلیل تلاش می کند تا مجوزهای دم دستی ورود به طبقه جدید را کسب کند و این مجوزها چیزی جز کالاهای مصرفی نیست. او از سازوکار ارتباط از طریق اشیاء(Object contact) استفاده می کند. در ارسال پیام با رفتارها(خاص آن طبقه) محتاط، ولی در ارسال پیام به دیگران با کالاها جسور است. تا می تواند می خرد و به رخ می کشد. مانند کسی است گویی فقط پاسپورت دارد، به جایی وارد شده ولی هنوز ویزای لازم برای ورود به آنجا را بدست نیاورده است. او از طبقه مبدا تنفر دارد و با اینکه خود به تازه گی از آنها جدا شده است به آنها به دیده حقارت می نگرد. او از طبقه مقصد هم ترس دارد. طبقه مبدا، می دانند او که بوده است و طبقه مقصد نمی دانند او کیست؟ نوکیسه به طور همزمان گرفتار آشنایی و غریبه گی است. 

با گسترش رسانه های جدید دو اتفاق مهم به وقوع پیوسته است. نخست ظهور نوکیسه گان فرهنگی است. منظور کسانی هستند که با جمله های کوتاه چهل کلمه ای، به جرگه نوکیسه‌گان فرهنگی پیوسته اند. در واقع همان پرتاب شدنی که در قبل به آن اشاره شد در اینجا نیز به وقوع پیوسته است. اینان به اندازه چهل کلمه(دو سطر) درباره همه چیز می توانند حرف بزنند. از حقوق حیوانات گرفته تا موانع توسعه در ایران، از تفاوت طعم غذاهای هندی با غذاهای مکزیکی، از تفاوت سینمای فرهادی با کیارستمی. از همه چیز به شکل دائره المعارفی و چهل کلمه ای اطلاعاتی دارند. چون در شبکه های اجتماعی در همین حد برای آنها این اطلاعات ارسال شده است. اینان حوصله جستجوی بیشتر اطلاعات را هم ندارند. اطلاعات باید خودش بیاید! نمی توان انکار کرد که تعامل با رسانه های جدید بر رفتارهای اینان بی تأثیر نیست. جمله های دو سطری بر زندگی برخی از کاربران شبکه های اجتماعی موثر بوده است. اتفاق دوم آسان تر شدن « به رخ کشیدن» است. قبل از رسانه هایی جدید، فقط با مجاورت فیزیکی، امکان ارسال پیام به دیگران با کالاهای مصرفی وجود داشت. فرد باید سوار بر اتومبیل لوکس خود شده و در فضاهای عمومی یا محیط های خانوادگی، داشته هایش را به رخ می کشید. رسانه های جدید این امکان را به وجود آورده اند که فرد نوکیسه بدون مجاورت فیزیکی امکان به رخ کشیدن داشته باشد. رسانه های جدید اعتماد بنفس بیشتری هم به نوکیسه گان داده اند. آنها می توانند علاوه بر سرمایه اقتصادی شان، سرمایه فرهنگی نصف و نیمه ای را که با عجله در حال کسب آن هستند به رخ بکشند. آنچه که در مطالعات رسانه های جدید به « ببین! من هم اینجا هستم» معروف است. فرد عکسی تهیه کرده و فورا برای دیگران ارسال می کند. عکس هایی از کافه ها، سفرهای خارجی، کوه، نمایشگاه، کتابفروشی، در کنار هنرمندان. حتی گرفتن عکس موقع ورق زدن یک کتاب(احتمالا فقط ورق زدن) در مبل راحتی و ارسال به دیگران!