شما در حال تماشای « من » هستید

این مطلب دیروز در کانال تلگرامم قرار گرفت:

آدرس کانال: Telegram.me/fardinalikhah          

معمولا دو یا سه جلسه نخست درس جامعه شناسی ارتباطات اجتماعی را به بحث درباره ارتباط کلامی(حرف زدن) و ارتباط غیر کلامی(حرکاتمان موقع حرف زدن) اختصاص می دهم. در بحث از ارتباط غیر کلامی، با نشان دادن عکس ها و فیلم های کوتاه مختلف در کلاس، درباره انواع و اقسام مختلف زبان بدن(body language) توضیحاتی می دهم. اینکه استفاده از زبان بدن بر حسب زمینه ها و موقعیت های  مختلفی که در آن قرار می گیریم باید چگونه باشد و استفاده نابجا از مهارت های غیرکلامی چگونه می تواند ما را از ایجاد یک ارتباط موثر دور کند.

چند ماه قبل مقاله ای درباره اثرات راه اندازی شبکه های ماهواره ای بر کشورهای خاورمیانه می خواندم. نویسنده معتقد بود که گسترش شبکه های ماهواره ای در منطقۀ خاورمیانه یک نتیجه مهم در پی داشت و آن، فشار بر دولت ها برای جذاب تر کردن برنامه های تلویزیونی بود. منظور آنکه این دولت ها اقدامات مختلفی برای کاهشِ اقبال ساکنین این کشورها به شبکه های ماهواره ای انجام می دهند؛ شبکه هایی که از خارج برنامه پخش می کنند و از نگاه مردمان این کشورها جذاب تر از برنامه های داخلی اند.

در چند سال گذشته خبرگزاری های مختلف داخلی، خبرها و تحلیل هایی را درباره الگوبرداری صدا و سیما از شبکه های ماهواره ای و به ویژه "شبکه من و تو" نوشتند و این امر را تحت عنوان "کپی برداری" سرزنش کردند. یکی از سایت های اصول گرا در این خصوص نوشت: "چشم رئیس سازمان روشن! شبکه من و تو الگوی رسانه ملی!". البته من با الگوبرداری از شبکه های ماهواره ای توسط شبکه های داخلی مشکلی ندارم. مثلا چون شبکه من و تو "آکادمی گوگوش" را اولین بار پخش کرد دلیل نمی شود که صدا و سیما برنامه" شب کوک" را تولید نکند. هر چند باید توجه داشت که امروزه سرعت در نوآوری ها بسیار مهم است. ای کاش وضعیت به گونه ای بود که صدا و سیما نه دنباله روی، بلکه نوآوری می کرد و با ساخت برنامه های جذاب، الگوی شبکه های فارسی زبان ماهواره ای می شد. ولی نکته ای که این روزها توجه مرا جلب کرده است نه الگوبرداری این سازمان از قالب های برنامه ای شبکه های ماهواره ای، بلکه کپی برداری از زبان بدن(حرکات بدن) مجری های شبکه های ماهواره ای است.

به موضوع زبان بدن برگردیم که در ابتدای این نوشته به آن اشاره کردم. برنامه فوتون که موضوع اصلی آن انعکاس اخبار علم و تکنولوژی است، از شبکه 4 پخش می شود. ولی آنچه که -حداقل برای نویسنده این مطلب- قابل توجه و تفسیر است زبان بدنِ مجری این برنامه آن هم در شبکه 4 یعنی شبکۀ -به تعبیر خود شبکه - فرهیختگان است. بکارگیری فلّه ای، باسمه ای(تصنّعی)، نسنجیده و مبالغه آمیز زبان بدن توسط مجری این برنامه چندان عادی جلوه نمی کند، به طوری که مخاطبان به جای آنکه موضوع برنامه را دنبال کنند بیشتر متوجه حرکات غیرعادی دست ها و بدن مجری می شوند. در موارد بسیاری حرکات دست ایشان با کلماتی که بکار می برد تناسب ندارد. گویی مجری به عمد فقط می خواهد سنّت شکنی کند. در موارد متعددی مجری اصرار دارد که با زبان بدن، تصویر کلمات را نیز ترسیم کند. مثلا حتما باید چهار انگشت خود را به سمت مخاطبان بگیرد تا بگوید که آنها در حال تماشای شبکه 4 هستند! نکته دیگر آنکه؛ پوشش ایشان « چادر مشکی » است. من نگاه کلیشه ای به چادر ندارم ولی طبق آنچه که در طول سال های گذشته رسانه ها و نهادهای رسمی- که صدا و سیما هم جزو آنهاست- به ما گفته اند زنانی که پوشش آنها چادر است نمی توانند هر نوع زبان بدنی را بکار برند. در واقع چادر؛ بار معنایی متفاوتی دارد. منظورم آن است که مجری این برنامه که پوشش چادر دارد نمی تواند همان زبان بدنی را داشته باشد که "ندا جناب" یا "سارای" شبکه من و تو دارند. البته شاید هم در صدا و سیما تعمدی وجود دارد تا این نوع برداشت ها از افراد چادری و چادر شکسته شود و یا آنکه قرار است با این نوع برنامه ها، از مجریان چادری صدا و سیما "سلبریتی های وطنی" ساخته و به خاورمیانه عرضه شود. شاید هم زبان بدنی چنین مبالغه شده جبران تمامی سالهایی است که ابداع زبان بدنِ منحصربفرد، صرفا در انحصار مجریان مرد قرار داشت و مجریان زن از بکارگیری این زبان منع می شدند. .