خلاصه سخنرانی ام در استان اردبیل
شبکه های اجتماعیِ تصویری؛ به میدانی برای نمایش مصرف تظاهرآمیز تبدیل شده اند
نشست « مصرف گرائی، از تلویزیون تا شبکه های اجتماعی» به همت اداره کل فرهنگی و اجتماعی استانداری اردبیل و با سخنرانی دکتر فردین علیخواه عضو هیأت علمی دانشگاه گیلان در سالن شیخ صفی الدین اردبیلی استانداری برگزار شد.
ایشان ابتدا به تفاوت بین مصرف و مصرف گرائی پرداختند و در این خصوص گفتند که مصرف پدیده ای طبیعی است. همه ما کالاهایی را می خریم و مصرف می کنیم. آنچه که برخی از جامعه شناسان نسبت به آن ابراز نگرانی کرده اند مصرف گرائی است. در مصرف گرائی همه اهداف فرد در زندگی بر حسب خرید و مصرف کالاها تعریف می شود. در واقع پایه های هویتی و چارچوب سبک زندگی فرد در ارتباط با کالاها تعریف می گردد. در این وضعیت شاهد نوعی حرص و ولع سیری ناپذیر هستیم. فرد یا می خرد و به آن ولع پاسخ می دهد و یا توانایی خرید ندارد و در آرزوی داشتن کالاها با حسرت روزگار می گذراند. در هر دو صورت لحظات او بر اساس داشتن یا نداشتن یک کالا رقم می خورد. من می خرم پس هستم و یا نمی توانم بخرم پس اصلا نیستم!
ایشان سپس اضافه کردند: در قرن بیستم وقتی جامعه شناسان خواستند این وضعیت را تحلیل کنند انگشت اشاره را به سوی تلویزیون نشانه گرفتند. در واقع تبلیغات مستقیم و غیرمستقیم تلویزیونی را در اشاعه مصرف گرائی مقصر دانستند. برخی از آنان تلاش کردند شیوه ها و تکنیک های رمزگذاری پیام های تجاری تلویزیون را برملا کنند و با همین هدف مطالعات مربوط به نشانه شناسی و همچنین رمزگذاری پیام های تجاری توسعه یافت.
عضو هیأت علمی دانشگاه گیلان سپس به وضعیت تبلیغات تجاری در صدا و سیما پرداخت و با نشان دادن برخی از تبلیغات تجاری این رسانه گفت که چینش این آگهی ها در کنار هم بیانگر اشاعه سبک زندگی مملو از مصرف گرایی است و معمولا طبقه خاصی در این آگهی ها بازنمایی می شود. هر چند ممکن است مدیران این سازمان تعمّدی در این زمینه نداشته باشند. ایشان بیان داشتند که شاید در بین کشورهای اسلامی این رسانه از جمله معدود رسانه هایی باشد که در ماه رمضان به والدین می گوید که به شهر فرش بروید چون تا سحر باز است و به جوانان هم از طرح های مختلف نیمه رایگان قیمت مکالمه و استفاده از اینترنت تا سحر خبر می دهد! والدین را به بیرون از خانه می فرستند تا جوانان تا سحر احساس راحتی کنند!
این جامعه شناس سپس وارد بحث رسانه های جدید شدند. در این خصوص به تفاوت رسانه های سنتی نظیر تلویزیون و رسانه های جدیدی همچون شبکه های اجتماعی پرداختند. برای مثال در رسانه های سنتی معمولا رمزگذاری تصاویر توسط کارشناسان یا متخصصان انجام می شود. ارسال پیام نیازمند وجود تجهیزات گسترده ای است. ارتباط یکطرفه و غیرتعاملی است. ولی در شبکه های اجتماعی اینطور نیست. هر کاربر می تواند خودش پیامش را رمزگذاری کند و خودش هم ارسال کند. هر فرد تنها با یک گوشی و اتصال به اینترنت می تواند برای دیگران پیام ارسال کند.
ایشان در ادامه سخنرانی خود به ارتباط بین شبکه های اجتماعی و مصرف گرایی پرداختند و بیان داشتند که فرض بر آن بود که با ورود شبکه های اجتماعی و با توجه به تعاملی بودن آنها، موج مصرف گرایی تا اندازه ای تعدیل شود. در واقع آن مصرف تظاهرآمیز که ویژگی اصلی اش « به رخ کشیدن داشته هاست » ضعیف شود. ولی متأسفانه این اتفاق در شبکه های اجتماعی فارسی زبان رخ نداد. اینستاگرام به رسانه ای برای "به رخ کشیدن " و مصرف تظاهرآمیز تبدیل شد. البته توجه به کارکردهای منفی شبکه های اجتماعی به معنای نادیده گرفتن فواید و کارکردهای مثبت این شبکه ها نیست.
ایشان با نشان دادن عکس های کاربران مختلف شبکه اجتماعی اینستاگرام، به بررسی رفتارهای به رخ کشیدن ماشین ها، خانه های مجلل، صبحانه های آنچنانی، لباس و ساعت های مارک دار توسط جوانانی پرداخت که تلاش می کنند با نمایش زندگی فانتزی و لوکس خود به تمایز و "تک و ویژه بودن" دست یابند. و این در حالی است که وضعیت اقتصادی عموم مردم نگران کننده تر می شود. از نظر ایشان شبکه های اجتماعی تصویری به میدان و رسانه ای فردی برای نشان دادن زندگی ظاهرا فانتزی و لوکس تبدیل شده اند که معمولا به قصد دست یابی به تمایز و افزایش فالوئرهایی انجام می شود که نمی توانند به آن زندگی دست یابند!
این جامعه شناس در پایان، گفت و گوهای اجتماعی و تعامل و به اشتراک گذاشتن ایده ها را یکی از راههای تعدیل چنین طوفانی دانستند که در شبکه های اجتماعی تصویری وزیدن گرفته است.
